De Planeten
De planeten in ons zonnestelsel.
De planeten draaien in vrijwel hetzelfde vlak rond de Zon. Dat kunnen we vanaf de Aarde goed zien.
Bijna alle planeten bewegen zich in vrijwel dezelfde boog langs de hemel.
Vele eeuwen lang werd gedacht dat de planeten in perfecte cirkelbanen rond de Zon draaiden. Onderzoeken door Johannes Kepler (3e wet van Kepler), Isaac Newton (Gravitatiewet) brachten aan het licht dat een planeetbaan ellipsvormig is. De baan van een planeet is het gevolg van zwaartekracht en de snelheid waarmee de planeet rond de Zon beweegt (die snelheid heeft de planeet gekregen bij de vorming van het zonnestelsel).
De afstand van de Aarde tot de planeten is afhankelijk van de positie in de elliptische baan.
In de tabel hiernaast staan de langste en kortste afstanden tussen de planeten en de Aarde in kilometers
en in lichtminuten (de tijd die het weerkaatste zonlicht nodig heeft om Aarde te bereiken).
We kijken dus steeds in het verleden.
| Planeet | Kortste afstand (km) | Kortste afstand (licht*) | Langste afstand (km) | Langste afstand (licht*) |
|---|---|---|---|---|
| Mercurius | 77.300.000 | 4 min en 3 sec | 221.900.000 | 12 min en 18 sec |
| Venus | 38.200.000 | 2 min 6 sec | 261.000.000 | 14 min en 30 sec |
| Mars | 54.600.000 | 3 min | 401.400.000 | 22 min en 18 sec |
| Jupiter | 588.500.000 | 32 min en 42 sec | 968.500.000 | 53 min en 56 sec |
| Saturnus | 1.205.500.000 | 1 uur en 6 min | 1.658.600.000 | 1 uur en 30 min |
| Uranus | 2.580.600.000 | 2 uur en 18 min | 3.135.500.000 | 2 uur en 56 min |
| Neptunus | 4.319.000.000 | 4 uur | 4.711.000.000 | 4 uur en 18 min |
| Pluto | 4.284.700.000 | 3 uur en 54 min | 7.528.000.000 | 6 uur en 54 min |
Mercurius
De planeet Mercurius
Mercurius is de kleinste planeet van ons zonnestelsel, iets groter dan onze maan.
Samen met Venus, Aarde en Mars is het een rotsplaneet, bestaande uit gesteenten en metalen.
Mercurius staat het dichtst bij de zon en is alleen vlak vóór zonsopkomst of ná zonsondergang te zien.
Zonlicht is 3,2 minuten onderweg naar Mercurius.
| Eén dag | 58 aardse dagen |
| Ronde om de Zon | 88 aardse dagen |
| De afstand tot de Zon | 57 miljoen km |
| Zwaartekracht | 38% tov Aarde |
| Oppervlakte temperatuur | –173°C tot 427°C |
| As helling | 0,01° |
| Structuur | Vloeibare binnenste kern en semi vaste buitenste kern. Rotsachtige korst van magnesium rijk basalt. |
| Manen | 0 |
- De kern van Mercurius is extreem groot en maakt ongeveer 70% van de planeet uit (kern van de Aarde: 17%).
- Omdat Mercurius net als Venus binnen de baan van de aarde om de zon draaien kunnen we schijngestalten van Mercurius zien.
- Mercurius draait vrijwel rechtstandig om haar as, waardoor ze geen seizoenen kent.
- De grootste krater op Mercurius is Caloris Basin met een diameter van 1.300 km.
- Het oppervlak van Mercurius lijkt op dat van de Maan.
- Er komt een klein beetje ijs voor aan de polen, in diepe kraters waar het zonlicht niet komt.
Venus
De planeet Venus
Venus is de tweede planeet vanaf de zon en staat tussen Mercurius en de Aarde in.
De oppervlakte van Venus is rotsachtig net als Mercurius. Venus heeft een zeer dichte atmosfeer
waardoor ze warmte vasthoudt. Vanaf Aarde is Venus zeer helder zichtbaar vanwege de reflectie
van het zonlicht op atmosfeer van Venus.
Net als Mercurius is ook Venus rond zonsopkomst of zonsondergang te zien.
Tweemaal elke 120 jaar trekt Venus voor de zon langs. De laatste keer was dit op 5 juni 2012,
de volgende overgang zal in December 2117 zijn.
Zonlicht is 6 minuten onderweg naar Venus.
| Eén dag | 243 aarde dagen |
| Ronde om de Zon | 225 aardse dagen |
| De afstand tot de Zon | 108.200.000 km |
| Zwaartekracht | 90% tov Aarde |
| Oppervlakte temperatuur | 462°C |
| As helling | 177,3° |
| Structuur | Vaste ijzeren kern en een mantel van hete 'plastic' rots waarin convectie plaatsvind. Rotsachtige korst. |
| Manen | 0 |
- Bijzonder aan Venus is haar tegengestelde draairichting, van oost naar west.
- Omdat Venus net als Mercurius binnen de baan van de aarde om de zon draaien kunnen we schijngestalten van Venus zien.
- Venus draait vrijwel rechtstandig om haar as, waardoor ze geen seizoenen kent.
- Op Venus zijn meer dan 1.600 vulkanen. Het grootste aantal in ons zonnestelsel.
- De dikke atmosfeer veroorzaakt een broeikaseffect, waardoor het de heetste planeet van het zonnestelsel is.
In 2024 zijn in de oudste delen van het oppervlak, de zogeheten 'tesserae', de restanten van een krater gevonden van een nog onbekend type. We weten nog niet hoe deze kraters gevormd zijn.
Een Tessera.
Haasttse-baad Tessera, bevat een cirkelvormige, meervoudige ringstructuur die 1.500 km breed is. Niemand had eerder zoiets gezien.
Aarde
De planeet Aarde
De Aarde is de derde planeet vanaf de Zon gezien. Het is een rotsachtige planeet die voor 70% bedekt is
met water. Door de unieke samenstelling van de atmosfeer zijn wij in staat te ademen.
Zonlicht is 8 minuten onderweg naar de Aarde.
| Eén dag | 23 uur 56 minuten |
| Ronde om de Zon | 365,2 aardse dagen |
| De afstand tot de Zon | 149.600.000 km |
| Zwaartekracht | - |
| Oppervlakte temperatuur | -88°C - 58°C |
| As helling | 23,45° |
| Structuur | Vaste binnenste kern en vloeibare buitenste kern van nikkel en ijzer. Rotsachtige mantel en korst. |
| Manen | 1 |
- De Aarde is de enige planeet in het zonnestelsel waar leven op mogelijk is.
- Doordat de Aarde in een licht gekantelde stand rond de Zon draait kennen we seizoenen.
- 70% van het oppervlak van de Aarde is water.
- De Aarde is de enige bekende plek waar water in drie vormen voorkomt: vloeibaar, vast en gasvorm.
Mars
De planeet Mars
Mars is de vierde rotsachtige planeet in ons zonnestelsel. Mars is ongeveer half zo groot als de aarde en
heeft een ijle atmosfeer. Het oppervlak van Mars is buitengewoon interessant.
Veel landschappen op Mars vertonen kenmerken die doen denken aan landvormen op aarde, zoals rivierdalen,
klippen, gletsjers en vulkanen. De beddingen zijn tekenen van aanwezigheid van water in het verleden.
Zandduinen, gevormd door wind, beslaan grote delen van het oppervlak.
Zonlicht is 13 minuten onderweg naar Mars.
| Eén dag | 24 uur 6 minuten |
| Ronde om de Zon | 687 aardse dagen |
| De afstand tot de Zon | 227.900.000 km |
| Zwaartekracht | 38% tov Aarde |
| Oppervlakte temperatuur | -153°C - 20°C |
| As helling | 25° |
| Structuur | Vermoedelijk vloeibare binnenste kern van ijzer en zwavel. Mantel en korst zijn rotsachtig en rijk aan ijzeroxide. |
| Manen | 2 |
- Mars wordt wel de ‘Rode planeet’ genoemd, vanwege het vele roest in de bodem. IJzermineralen in de korst reageren met kleine hoeveelheden zuurstof in de atmosfeer.
- Door de gekantelde stand van de rotatie-as heeft Mars seizoenen, net als de aarde. Daardoor verschillen ook de poolkappen per jaargetijde van omvang.
- De grootste vulkaan van ons zonnestelsel ligt op Mars: de Olympus Mons. Die is 24 km hoog, driemaal zo hoog als de Mount Everest.
- De maan Phobos beweegt langzaam naar Mars toe. Het zal ongeveer 50 miljoen jaar duren voor deze inslaat op Mars.
- Stofstormen op Mars kunnen tot 1000 meter hoog worden en enkele weken aanhouden.
- Uit het landschap blijkt dat er water op Mars heeft gestroomd. Er komt nu nog water voor op Mars. In dampvorm in de atmosfeer, in vaste vorm op (Poolkappen en in kraters) en onder het oppervlak.
- De Valles Marineris is vijf keer dieper en bijna tien keer langer dan de Grand Canyon. Hij is breder dan de Atlantische oceaan.
De Zon of de Aarde als middelpunt van ons zonnestelsel?
Mars heeft in de ontwikkeling van de kennis van het universum een belangrijke rol gespeeld. Door de baan van Mars te volgen vanaf de aarde werd uiteindelijk duidelijk dat niet de aarde het centrum van het zonnestelsel was, maar de Zon.
De asteroidengordel
Op een afstand tussen 315 en 480 miljoen kilometer van de Zon, tussen de baan van Mars en Jupiter, vinden we de Asteroidengordel.
Dit is een gebied waar veel rotsachtige restanten die na de vorming van het zonnestelsel overbleven, rondhangen.
De vorm van de band is die van een donut. Alle asteroïden samen hebben de omvang van ongeveer 4% van de Maan.
Ceres is de grootste asteroïde in de gordel en maakt 30% van de massa van de asteroïdengordel uit.
Slechts 8 asteroïden (waaronder Ceres) zijn bolvormig en groter dan 300 km in doorsnee.
In 2014 is de Rosetta sonde geland op komeet '67P/ Churyumov-Gerasimenko', een van de asteroïden in de gordel.
Jupiter
De planeet Jupiter
Jupiter is de vijfde planeet vanaf de Zon en is de grootste planeet in ons zonnestelsel.
Jupiter is als eerste planeet in ons zonnestelsel gevormd.
Ze mist een vast oppervlak. Rondom een mogelijk vaste of vloeibare kern is een atmosfeer gevormd
van met name waterstof en helium.
Door de telescoop gezien is Jupiter met zijn pastelkleuren een magnifiek gezicht.
De wolkenbanden in de tinten wit, geel, bruin en rood zijn echter niet zo rustig als ze lijken.
De grote rode vlek is een enorme storm die al meer dan driehonderd jaar woedt,
met windsnelheden tot meer dan 600 km/uur.
Zonlicht is 43 minuten onderweg naar Jupiter.
Jupiter is door zijn omvang, en dus zwaartekracht, de beschermer van het zonnestelsel.
Dat werd tastbaar toen in Juli 1994 een komeet (Shoemaker-Levy 9) insloeg op Jupiter.
De komeet werd in 1993 ontdekt in een baan om Jupiter en was in 20 stukken uiteengevallen.
Aangenomen wordt dat de komeet al bijna 10 jaar rond Jupiter bewoog.
In 1994 bracht de Hubble ruimtetelescoop de inslagen in beeld.
| Eén dag | 9 uur en 55 minuten |
| Ronde om de Zon | 11 jaar en 314 Aardse dagen |
| De afstand tot de Zon | 778.600.000 km |
| Zwaartekracht | 252% tov Aarde |
| Oppervlakte temperatuur | - |
| As helling | 3.1° |
| Structuur | Het is niet bekend of Jupiter een vaste binnenkern heeft. Een kern van vloeibaar metallisch waterstof. Door de hoge druk onder het wolkendek reageert het waterstofgas als vloeibaar. |
| Manen | 95 |
- Jupiter is de grootste planeet in ons zonnestelsel.
- De vier grootste manen zijn als eerste gezien door Galileo Galilei in 1610, de Galileïsche manen: Io, Europa, Ganymedes en Callisto.
- Door haar zwaartekracht beschermt Jupiter de vaste planeten tegen inslagen. Dat dit serieus is bleek wel in juli 1994. De Shoemaker-Levy 9 komeet, ontdekt in 1993, met een diameter van ongeveer 1,5 km en uiteengevallen in 20 delen, sloeg tussen 16 en 22 juli in op Jupiter met een kracht van 300 miljoen atoombommen.
- Jupiter draait vrijwel rechtstandig om haar as, waardoor ze geen seizoenen kent.
- Ten minste 2.000 planetoïden (‘Trojanen’) draaien in twee groepen in dezelfde baan, ieder op 60° van de planeet, rond de zon.
- Stormen op Jupiter kunnen jaren tot eeuwen aanhouden. De rode vlek is een gigantische cycloon die tegen de klok in draait.
- De banden zijn wolkenbanden van ammoniak en water. De kleuren geven ook de hoogte van de wolken aan. Donkere banden liggen lager dan de lichte banden.
- Jupiter heeft dunne ringen die met het blote oog of telescopen vanaf de aarde niet te zien zijn.
- Er passen ongeveer 1300 aardes in Jupiter. In de breedte van Jupiter passen 11 aardes op een rij.
- Jupiter heeft de kortste dag van alle planeten in het zonnestelsel.
- Jupiter maan Ganymedes is de grootste maan in het zonnestelsel. Deze is groter dan Mercurius.
- De zwaartekracht van Jupiter trekt kometen en asteroïden aan die door het zonnestelsel bewegen. Objecten worden door de zwaartekracht uit elkaar getrokken. De delen botsen onder meer met de manen van Jupiter. Dit beschermt ook de aarde.
De James Webb Space telescope, gelanceerd in December 2021 en actief sinds 12 juli 2023,
heeft nieuwe beelden van Jupiter gemaakt.
Op deze foto zijn poollichten, ringen en enkele manen te zien.
Saturnus
De planeet Saturnus
Saturnus is de zesde planeet vanaf de Zon en is de op een na grootste planeet in ons zonnestelsel.
Saturnus is negen maal zo breed als de aarde.
Net als Jupiter heeft Saturnus geen vast oppervlak, maar bevat het voornamelijk waterstof en helium.
Een bijzonder opvallend kenmerk van Saturnus zijn de mooie ringen die bestaan uit ijs- en rotsdeeltjes.
Zonlicht is 1 uur en 20 minuten onderweg naar Saturnus.
| Eén dag | 10 uur en 42 minuten |
| Ronde om de Zon | 29 Aardse jaren |
| De afstand tot de Zon | 1.433.500.000 km |
| Zwaartekracht | 106% tov Aarde |
| Oppervlakte temperatuur | - |
| As helling | 26.7° |
| Structuur | Vermoedelijk vloeibare kern van metaal en rots omringt door vloeibaar waterstof. Het waterstof neemt verder van de kern een gasvorm aan. |
| Manen | 146 |
- Saturnus’ ringenstelsel bestaat uit ijs- en rotsdeeltjes is zijn ongeveer 282.000 km breed.
- Door de licht gekantelde stand kent Saturnus ook seizoenen.
- De dichtheid van Saturnus is lichter dan water. Saturnus zou op een oceaan kunnen drijven.
- Onder de zachte deken van methaan wolken zorgt de snelle draaiing voor stormen. ‘Onweer’-stormen op Saturnus kunnen maanden duren en de bliksem is 10.000 maal heviger dan op aarde.
- De stormen op Saturnus zijn de op een na hevigste in het zonnestelsel. Ze zijn soms zichtbaar als ‘grote witte vlekken’ in het beige wolkendek.
- Ook Saturnus kent wolkenbanden. Ze zijn minder goed zichtbaar vanaf de Aarde.
Uranus
De planeet Uranus
Uranus is de zevende planeet in ons zonnestelsel.
Het is een ijsgigant met een vaste rotsachtige kern en is ongeveer 4 maal zo groot als de aarde.
Door het methaan in de dikke atmosfeer krijgt Uranus haar blauwe kleur.
Net als Saturnus heeft ook Uranus ringen.
Zonlicht is 2 uur en 40 minuten onderweg naar Uranus.
| Eén dag | 17 uur en 14 minuten |
| Ronde om de Zon | 84 Aardse jaren |
| De afstand tot de Zon | 2.872.500.000 km |
| Zwaartekracht | 90% tov Aarde |
| Oppervlakte temperatuur | - |
| As helling | 97,8° |
| Structuur | Een vloeibare mix van ijzer en rots. Mantel van dik vloeibaar water, ammoniak en methaan. |
| Manen | 27 |
- Bijzonder aan Uranus is de draairichting ten opzichte van de overige planeten: van oost naar west. Uranus draait ‘op zijn kant’, met een pool gericht naar de zon en de ander ervan af.
- Uranus heeft 2 ringenstelsels.
- De blauwe kleur wordt veroorzaak door methaangas in de atmosfeer.
- Uranus is de koudste planeet van het zonnestelsel. Er wordt vrijwel geen warmte opgewekt in de kern van Uranus.
- Ten opzichte van de Aarde krijgt Uranus maar 0,25% van het zonlicht.
Neptunus
De planeet Neptunus
Neptunus is de achtste planeet in ons zonnestelsel. Het is een ijsgigant, viermaal de omvang van de aarde.
Ook Neptunes krijgt haar blauwe kleur door methaan in haar atmosfeer.
Zonlicht is 4 uur onderweg naar Neptunus.
| Eén dag | 16 uur |
| Ronde om de Zon | 165 Aardse jaren |
| De afstand tot de Zon | 4.495.100.000 km |
| Zwaartekracht | 113% tov Aarde |
| Oppervlakte temperatuur | - |
| As helling | 28,3° |
| Structuur | Vaste ijzer- en rotskern die mogelijk omringt wordt door een diamant-laag. Mantel van vloeibaar water, ammoniak en methaan. |
| Manen | 14 |
- Neptunus kent door haar licht gekantelde stand seizoenen. Een seizoen duurt ongeveer 40 jaar.
- Neptunus heeft 5 ringen.
- Net als Uranus wordt de blauwe kleur wordt veroorzaakt door methaan in de atmosfeer. Het is niet bekend waarom Neptunus donkerder blauw is dan Uranus.
- Neptunus herbergt de snelste stormen in het zonnestelsel. Het waait met snelheden tot 2.000 km per uur (ter vergelijking: op aarde is de sterkste storm 400 km/uur). Dit is zichtbaar als donkere vlekken in het wolkendek. De lichte vlekken in het wolkendek zijn cirruswolken van bevroren methaan.
- Door hitte en druk rond de kern van Neptunes wordt methaan gesplitst in carbon/koolstof en waterstof, waardoor het diamant regent rond de kern.
Pluto
De (dwerg)planeet Pluto
Pluto ging vele tientallen jaren door als de negende planeet van ons zonnestelsel,
echter in 2006 werd Pluto geclassificeerd als dwergplaneet. Pluto is een ijsplaneet
die ongeveer 2/3 maal de omvang van de maan heeft.
De baan die Pluto rond de zon maakt wijkt sterk af van de andere planeten.
Zonlicht is 5,5 uur onderweg naar Pluto.
| Eén dag | 153 uur |
| Ronde om de Zon | 248 aardse jaren |
| De afstand tot de Zon | 5.906.400.000 km |
| Zwaartekracht | 6,6% x tov Aarde |
| Oppervlakte temperatuur | - |
| As helling | 57° |
| Structuur | Rotsachtige kern omgeven door een kern van vooral waterijs. |
| Manen | 3 |
- Pluto draait van oost naar west in een gekantelde positie.
- De baan van Pluto wijkt sterk af van die van de planeten in het zonnestelsel.
- Vanaf de ontdekking in 1930 tot 2006 was Pluto de negende planeet in ons zonnestelsel. In 2006 werd door de Internationaal Astronomische Unie besloten dat Pluto een dwergplaneet werd genoemd.
- De ruimtesonde New Horizons is in juli 2015 langs Pluto gevlogen en heeft de eerste gedetailleerde prachtige beelden naar de aarde gestuurd. New Horizons is 9 jaar onderweg geweest naar Pluto.
Planeet of dwergplaneet?
Wanneer is een object in ons Zonnestelsel een planeet?
Dat heeft de International Astronomical Union (IAU) in 2006 bepaald.
Een planeet:
- - Draait in een baan om de Zon.
- - Is geen maan.
- - Heeft voldoende massa om rond te zijn.
- - Maakt zijn baan vrij van objecten.
Het is het laatste criterium waar Pluto niet aan voldoet.
Hoe ziet Pluto eruit?
Pluto is in 1930 ontdekt door Clyde Tombaugh die fotografische platen met elkaar vergeleek.
Pluto was een puntje kleiner dan deze .
In 1994 legde de in 1990 gelanceerde Hubble ruimte telescoop voor het eerst Pluto en zijn maan Charon vast.
In 1996 werden voor het eerst details van het oppervlak vastgelegd.
In 2010 werden foto's, gemaakt in 2002-2003 digitaal bewerkt.
Het gaf zicht op een complex en gevarieerd oppervak in wit, oker en houtskool-zwart.
Op 14 juli 2015 vloog de New Horizons langs Pluto.
Voor het eerst sinds zijn ontdekking in 1930 kregen we een duidelijk beeld van Pluto.
Pluto kent bergen, dalen, vlakten, kraters en mogelijk gletsjers.
Pluto gaf de aardbewoners op dat historische moment een knipoog: een ijsvlakte te zien in de vorm van een hart. Hoezo dwergplaneet!
Kuipergordel
De Kuipergordel is een grote hoeveelheid ijs-achtige objecten die buiten de baan van Neptunus,
een baan beschrijven rond de Zon.
Pluto is een van de grootste objecten van de Kuipergordel.
De verkenning van de Kuipergordel door de mens is nog maar net begonnen.
De New Horizons sonde is na het passeren van Pluto onderweg naar de Kuipergordel.
Buiten de Kuipergordel bevindt zich de Oortwolk. We hebben dan de uiterste delen van ons zonnestelsel bereikt.
De Oortwolk is geen 'schijf' van ijsachtige objecten, maar een sfeer (bol) rond het zonnestelsel.
Zowel de Kuipergordel als de Oortwolk zijn een bron van meteoren.
Informatie.